Anatomik terminologiya

Anatomiya inson tanasi tuzilishini o’rganadi. Anatomik terminologiya tibbiyot terminologiyasining fundamenti hisoblanadi. Anatomik terminlar lotin tilida(ba’zan lotin tiliga o’zlashgan yunon tilida) nomlanadi. Anatomik terminlarning bir tilda nomlanishi ularning son jihatdan oshib ketishiga yo’l qo’ymaydi.

Anatomiyada tana qismlarining fazodagi holatini o’rganishda o’zaro perpendikular sathlardan foydalanadilar. Bular sagittal, frontal va gorizontal sathlardir. Sagittal sath deb tananing oldingi va orqa tomonidan kesadigan yuzaga aytiladi. Sagittal sath odam tanasini chap va o’ng bo’laklarga bo’ladi. Frontal sath tananing ikki yon tomonidan kesib o’tadigan, peshonaga parallel bo’lgan (peshona suyagi lotincha “os frontale”) yuzaga aytiladi. U tanani oldingi va orqa qismlarga ajratadi. Gorizontal sath frontal va sagittal sathga nisbatan perpendikular, 90^o burchakda joylashadi. U tanani yuqorigi va pastki qismlarga ajratadi. Sathlarni inson tanasining istalgan qismidan o’tkazish mumkin va ularning soni cheklanmagan.

Gorizontal sathda ajratilgan tana qismlarining inson boshiga yaqin tomonini superior(yuqori) deb, oyog’iga yaqin tomonini esa inferior(pastki) deb nomlanadi. Sagittal sathda ajralgan tana qismlari dexter(chap) va sinister(o’ng) deb, frontal sathda ajralgan tana qismlari anterior(oldingi) va posterior(orqa) deb yuritiladi.

Terminlarning izohi

Medialis – agar a’zo o’rta sohaga yaqin bo’lsa,
Lateralis – agar a’zo o’rta sohadan uzoq bo’lsa,
Intermedius – agar a’zo ikkita hosilaning o’rtasida bo’lsa,
Proximalis – agar a’zo tanaga yaqin bo’lsa,
Distalis – agar a’zo tanadan uzoq bo’lsa,
Internus –agar a’zo ichki qismda joylashsa,
Externus – agar a’zo tashqi qismda joylashsa,
Profundus – agar a’zo chuqurda joylashsa,
Superficialis –agar a’zo yuzada joylashsa deb yuritiladi.

Ba’zi a’zolarning joylashgan o’rnini belgilashda tanadan bo’ylama chiziqlar (linea) o’tkaziladi. Oldingi o’rta chiziq – linea mediana anterior to’sh suyagi o’rtasidan, to’sh chizig’i – linea sternalis to’sh suyagi chekkasidan, o’rta o’mrov chizig’i – linea medioclavicularis(mamillaris) o’mrov suyagi o’rtasidan o’tadi. To’sh chizig’i bilan o’rta o’mrov chizig’i o’rtasida linea parasternalis chizig’i o’tadi. Oldingi qo’ltiq osti chizig’i – linea axillaris anterior, o’rta qo’ltiq osti chizig’i – linea axillaris media, orqa qo’ltiq osti chizig’i – linea axillaris posterior nomlariga mos sohadan, kurak chizig’i – linea scapularis kurak suyagidan, umurtqa yon chizig’i – linea paravertebralis umurtqa suyaglari ikki yonidan, orqa o’rta chiziq – linea mediana posterior umurtqa o’tkir qirralari ustidan o’tadi.
Anatomik terminologiyada qo’llaniladigan prefikslar.
Sub- (lotincha “ostida”). So’z oldida ishlatilib, ostida, ostki, ost ma’nolarini anglatadi. Masalan, submandibularis “pastki jag’ osti” degan ma’noni anglatadi.

Hypo- (qadimgi yunon tilida “ostida”). Hypo prefiksi sub prefiksi bilan ma’nodoshdir. Masalan, hipolingual “til osti” degan ma’noni anglatadi.
Infra- (lotincha “pastda, ostki tomonda”). Bu prefiks ham sub bilan ma’nodosh. Yuqori ma’nosini bildiruvchi super- va supra- prefikslariga zid ma’nolidir. Masalan, infraorbital “ko’z kosasi osti” ma’nosini anglatadi.
Inter- (lotincha “o’rtasida”,”orasida”). Bu prefiks ikkita tuzilma orasida degan ma’noni anglatadi. Masalan, musculus intercostalis qovurg’alar orasida joylashgan muskuldir.
Super- yoki supra- (lotincha “yuqori”, “tepada”). Biror tuzilmaning ustida, tepasida degan ma’noni anglatadi. Masalan, supraorbitalis “ko’z kosasi usti” ma’nosini anglatadi.

Boshqa anatomik terminlar

Parietal (lotincha “paries” – “devor”). Tana bo’shliqlarini o’rab turgan devorlar shunday nomlanadi. Masalan, peritoneum parietale – qorin bo’shlig’i a’zolarini ichki tomondan o’rab turgan parda.
Terminal (lotincha “terminus” – “oxirgi”). Qon-tomir, nerv tolalarining oxirgi tarmoqlari shunday ataladi. Masalan, aksonning terminal tarmoqlari.
Visceral (lotincha “viscera” – “ichki organlar”). Tana bo’shlig’ida joylashgan organlarga, ularga boruvchi nerv va qon-tomir tarmoqlariga nisbatan ishlatiladi. Masalan, oshqozon peritoneum viscerale bilan qoplangan. Peritoneum visceraleni o’zini esa peritoneum parietale qoplagan.