Biologiyaga falsafiy yondashuv

Ilxam Aytenov
Qaroqalpoq davlat universiteti
biologiya yo’nalishi 4-bosqich talabasi

Dunyo darajasidagi buyuk olimlarning o’ylantiradigan qisqa mazmundagi hayotiy aforizmlarni yod olib yoki shularni hayotiy tajribalarida sinab ko’rgan insonlarni oramizda juda ko’plab uchratamiz. Bu aforizmlar oddiygina so’zlar birikmasi emas, balki ular insonga motivatsiya, ruxiy kuch beruvchi so’zlar hisoblanadi. Hammaga ma’lum bo’lganidek bunday aforizmlarning ko’pchiligi faylasuf olimlar, adabiyotshunoslar, fizik va matematik olimlar tarafidan yozilgan. Lekin men shuni aytib o’tmoqchimanki, shular qatoriga buyuk biolog olimlarning yozib qoldirgan aforizmlarini ham qo’shib qo’ysak mubolag’a bo’lmaydi. Chunki, biologiyada insoniyat tarixida eng buyuk kashfiyotlarni amalga oshirgan olimlar mehnat qilishgan. Bundan tashqari, biolog olimlarning quyidagi beriladigan biologiyaga tegishli yoki hayotiy mazmundagi aforizmlarini ozmi-ko’pmi dalil sifatida ko’rsatishimiz mumkin.

Hayotiy qonuniyatlarga biolog olimlardan tashqari faylasuf, adabiyotshunos olimlar o’zlarining aforizmlarini yozib qoldirgan. Biz bu aforizmlar orqali olimning hayoti, bosib o’tkan yo’li, hayotiy tajribalari va bilim darajasini bilib olamiz.

“Tabiat bizning yagona va, albatta, eng yaxshi murabbiyimiz. Kim uni diqqat bilan o’rganib, ko’rsatmalariga rioya qilsa, u hech qanday shubhasiz eng yaxshi natijaga erishadi.”(….)

– Odatda ko’p narsani biladiganlar emas, balki ozchilikni biladiganlar, eng ishonchli ravishda, bu yoki bu muammo hech qachon fan tomonidan hal qilinmaydi, deb aytishadi.
– Hayotimdan omon qololmasam, o’zimga ma’lum bir qator she’r o’qish va kamida haftasiga bir marta musiqa tinglash qoidasini qo’yaman. Bunday mashqlar orqali men hozir mushaklar tushgan miya qismlarining faoliyatini saqlab qola olaman.
– Ilm o’zlarining umumiy qonunlari yoki xulosalari asosida chiqarib yuborishga imkon beradigan faktlarni to’plashdan iborat.
– Hech qachon hurmat qila olmaydigan odam bilan do’stlashmang.
– Vijdonning tavba qilish va burch tuyg’usi bilan bog’liqligi, odam va hayvon o’rtasidagi eng muhim farqdir.
– Bolaligimda ko’pincha boshqalarning ajablanishini uyg’otish uchun qasddan bema’ni gaplar yozdim.
– Faqat zaif va zaif o’ladi. Sog’lom va kuchli har doim mavjud bo’lish uchun kurashda g’olib chiqadi. Shuhrat, hurmat, zavq va boylik haqida suhbatlashish sevgi bilan solishtirganda iflos.
– Tabiatning o’zgarmagan qonunlarini qanchalik ko’p bilsak, biz uchun bu ajoyib mo”jizalar paydo bo’ladi. Insonni hayvonlardan farqlashning eng kuchli xususiyati axloqiy tuyg’u yoki vijdondir. Va uning hukmronligi qisqa, ammo kuchli va juda ifodali “majbur” so’zida ifodalangan.

Charlz Darvin

– Oziq-ovqat – tabiat bilan insonning eng yaqin aloqasi.
– Bizning keksayishimiz boshqa kasalliklar kabi davolash kerak bo’lgan kasallikdir.
– Ilm-fanning o’ziga xos xususiyati shundaki, u kuchli faoliyatni talab qiladi. Ilm-fan yordamida inson o’z tabiatining nomukammalligini tuzatishga qodir.
– Oziq-ovqat – tabiat bilan insonning eng yaqin aloqasi.
– Bizning keksayishimiz boshqa kasalliklar kabi davolash kerak bo’lgan kasallikdir.
– Ilm-fanning o’ziga xos xususiyati shundaki, u kuchli faoliyatni talab qiladi. Ilm-fan yordamida inson o’z tabiatining nomukammalligini tuzatishga qodir.

Mechnikov Ilya Ilich

– Tabiatdan yaxshilikni kutish mumkin emas. Ularni bizdan olish – bizning vazifamiz.

Michurin Ivan Vladimirovich

– … nima ekanligini bilmasangiz, biror narsaning xatti-harakatini tasvirlash mumkin emas.
– … to’g’ri qaror nafaqat oqlangan, balki oddiy bo’lishi kerak. Ilm-fanda, shuningdek, boshqa kasb-hunarlarda va shaxsiy munosabatlarda odamlar ko’pincha har bir narsa juda yomon bo’lib qolguncha kutishadi va bundan oldin vaqt yo’q bo’lsa ham hech narsani o’zgartirmaslikka harakat qilishadi. Aslida, pastga tushishni davom ettirish uchun bundan oqilona asos yo’q. Buning oldini oling va o’limigacha hayotdan bahramand bo’lasiz.

J. Utson

– Biologiya fizika kabi emas. Biz qanchalik ko’p o’rgansak, qanchalik aniq bo’lsa, unda quyida qanday ma’lumotga ega bo’lish kerakligi tushuntiriladi.

Stiv Jons

– Hayot – oqsil tanasining mavjudligi.

Frederik Engels

– Evolyutsiya bir xil o’yinda ikki marta o’ynaydi.

Erik von Deniken

– Yovvoyi o’tlar hamma joyda o’smaydi, faqat kerak bo’lmagan joylarda.

Mixail Genin

– Minerallar o’sadi, o’simliklar o’sadi va yashaydi, hayvon o’sadi, yashaydi va his qiladi.

Karl Linney

– “Bu bizning sayyoramizdagi hayotning barcha ko’rinishlari yakuniy holatga bog’liq bo’lgan jarayon”
– “Yashil o’simlik – xudolardan olovni o’g’irlab, odamlarga beradigan Prometey” “Barcha organik moddalar, qanday bo’lishidan qat’i nazar, har qanday joyda, o’simlikda, hayvonda yoki odamda bargda sodir bo’lganmi, barg tomonidan ishlab chiqarilgan moddalardan kelib chiqqan …”

K.A. Timiryazev

– “Bu vaqt hayotni aldashga muvaffaq bo’lgan jarayondir”

K. Paustovskiy

– “Menga tushuntirish uchun qolaveradi va bu fikrlash manbai dunyoda o’lik tanadan va ayni paytda boshlagan narsalardan paydo bo’lishiga olib keladi”

L. Kar

– “Hayot – bizning sayyoramizda mavjud bo’lgan eng go’zal narsa va nihoyat, eng muhim narsa”

O. Oparin

– “Oh, to’lqinlar, menga hayotning sirini – og’riqli, qadimgi kashfiyotni ber. Ayt menga, to’lqinlar, inson nima? U qayerdan keldi? Qayerga borish kerak?

G.Heyine

– “… Tabiiy tanlovni kashf etib, uning hayot sifatidagi evolyutsiyasini aniqlash orqali Darvin barcha biologiyani aniq fanga aylantirdi”.

B. Kedrov

– “Kompozitor kerakli yagona ovozni topgach, minglab o’simliklarda selektsioner yangi turdagi mahsulotni yaratadigan narsalarni topadi”.

V.Remeslo

– “Tabiat – bu yagona kitob, har bir sahifa chuqur mazmunga to’la”

V. Gyote